Γλώσσα και εκδοχές ετερότητας στην πεζογραφία της Μέλπως Αξιώτη

PDF
Δημοσιευμένα: Mar 18, 2021
DOI: https://doi.org/10.12681/jret.25594
Λέξεις-κλειδιά:
γλώσσα ετερότητα ετερογένεια ιδιολεκτική απόκλιση προφορικότητα λόγου διαλογικότητα πολυφωνία ετερογλωσσία «λόγος του άλλου»
Νικολέττα Τσιτσανούδη - Μαλλίδη
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών
Πανταζής Μάντζιος
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Περίληψη

Ερευνητικό αντικείμενο της μελέτης είναι η ανάδειξη εκδοχών ετερότητας της αιρετικής αφηγηματικής γραφής της Μέλπως Αξιώτη, είτε μέσω των ποικίλων εκτροπών της από τις τυπικές νόρμες και τους κανόνες της λογοτεχνικής παράδοσης που προσδιορίζουν το στίγμα της νεωτερικής γραφής της, η οποία συνιστά συνολικά μια απόκλιση από την παράδοση αυτή· είτε μέσα από εκδηλώσεις ετερογένειας του λόγου και της συνθεσιακής δομής της αφήγησης. Στην πεζογραφία της Μέλπως Αξιώτη βρίσκει γόνιμο πεδίο πραγμάτωσης η μπαχτινική διαλογική διάσταση της γλώσσας και θεμελιακές συνιστώσες της: ειδικότερα, η πολυφωνία και η άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της ετερογλωσσία, πτυχές των οποίων διερευνούμε στο σύνολο του αφηγηματικού έργου της Αξιώτη, πέρα δηλαδή από το πρώτο της μυθιστόρημα, τις Δύσκολες νύχτες, όπου οι σχετικές μελέτες έχουν εστιάσει. Ο εγγενώς διαλογικός χαρακτήρας της αξιωτικής αφήγησης, όπως προκύπτει μέσα από παραδείγματα, οικοδομείται πάνω στην ετεροφωνική της συγκρότηση. Η έκθεση της υφολογικής διαφοροποίησης ως διακριτικό γνώρισμα της κειμενικής δημιουργικής πρακτικής προβάλλει τις ετερογλωσσικές ροπές του κοινωνικού περιβάλλοντος-εστίας παραγωγής της, την πολιτισμική ουσιαστικά και κοινωνική ετερογένεια. Παράλληλα, με τη συγγραφέα-αφηγήτρια να εκφέρει άλλοτε η ίδια το λόγο του «άλλου», αυτοεξόριστη στο Παρίσι και πολιτική πρόσφυγας μετέπειτα στις χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης, εκτός από την περίπτωση εξωτερικής διαλογοποίησης, εξετάζουμε εκδηλώσεις εσωτερικής, καλυμμένης διαλογικότητας· αφανούς δηλ. διαλόγου μ’ αυτό που ο Bakhtin ονομάζει «λόγο του άλλου», αντηχήσεων των ξένων φωνών στα λεγόμενα των προσώπων. Κοινός παρονομαστής των εκδοχών ετερότητας της αφηγηματικής παραγωγής της Αξιώτη αναδεικνύεται τελικά η γλώσσα, με κυρίαρχο αίτημα τη διατήρησή της και αγωνία τη μνήμη της, η γλώσσα-ταυτότητα και η πατρίδα που στερήθηκε.

Λεπτομέρειες άρθρου
  • Ενότητα
  • Άρθρα
Creative Commons License

Αυτή η εργασία είναι αδειοδοτημένη υπό το CC Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0.

Οι συγγραφείς που δημοσιεύουν σε αυτό το περιοδικό συμφωνούν στους παρακάτω όρους :

1. Οι συγγραφείς διατηρούν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των άρθρων τους, χορηγώντας στο περιοδικό το δικαίωμα της πρώτης δημοσίευσης. Άρθρα που δημοσιεύονται στο περιοδικό «Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων»  διατίθενται με άδεια Creative Commons 4.0, σύμφωνα με την οποία μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα, με αναφορά στο/στη συγγραφέα και στην πρώτη δημοσίευση για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς.

2. Οι συγγραφείς μπορούν να συνάπτουν ξεχωριστές, πρόσθετες συμβάσεις και συμφωνίες για την μη αποκλειστική διανομή του δημοσιευμένου στο περιοδικό έργου (π.χ. κατάθεση σε ένα ιδρυματικό αποθετήριο ή δημοσίευση σε ένα βιβλίο), με την αναγνώριση της πρώτης δημοσίευσης σε αυτό περιοδικό.

3. Στους συγγραφείς επιτρέπεται να δημοσιεύσουν την εργασία τους online (κατά προτίμηση σε ιδρυματικά αποθετήρια ή στην ιστοσελίδα τους) πριν και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας υποβολής, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραγωγικές ανταλλαγές, όπως επίσης και παλαιότερες και ευρύτερες παραπομπές δημοσιευμένων εργασιών (The Effect of Open Access)

Λήψεις
Τα δεδομένα λήψης δεν είναι ακόμη διαθέσιμα.
Αναφορές
Βιβλιογραφία
Α. Πηγές
Αξιώτη, Μέλπω (1981), Δύσκολες νύχτες, Άπαντα, τόμ. Α΄, φιλολ. επιμ. Μάρω Δούκα-Βασ. Λαμπρόπουλος, Αθήνα: Κέδρος.
______ (1982), Θέλετε να χορέψομε Μαρία;, Άπαντα, τόμ. Α΄, φιλολ. επιμ. Μάρω Δούκα-Βασ. Λαμπρόπουλος, Αθήνα: Κέδρος.
______ (1982), Εικοστός αιώνας Άπαντα, τόμ. Δ΄, φιλολ. επιμ. Μάρω Δούκα-Βασ. Λαμπρόπουλος, Αθήνα: Κέδρος.
______ (1986), Το σπίτι μου, Άπαντα, τόμ. Η΄, φιλολ. επιμ. Μάρω Δούκα-Βασ. Λαμπρόπουλος, Αθήνα: Κέδρος.
______ (2015), Η Κάδμω, έκδοση στον τόμο Μέλπω Αξιώτη: H Kάδμω, Φιλολογική επιμέλεια ‒ Επίμετρο ‒ Σχόλια Μ. Κακαβούλια, Αθήνα: Κέδρος, 9-91.
______ (2001), Ποιήματα, φιλολ. επιμ. Μ. Μικέ, Αθήνα: Κέδρος.
______ (2014), Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη [République-Bastille], Εισαγωγή-επιμ. Μ. Μικέ, μετάφραση-επίμετρο Τ. Δημητρούλια, Αθήνα: Άγρα.
Κουσαθανάς, Π. (2015), «Γλωσσάρι», στο Μέλπω Αξιώτη: H Kάδμω, 2015, 239-243.
Μικέ, Μ. (2001), «Επίμετρο 1: Aνέκδοτη αλληλογραφία της Μέλπως Αξιώτη με τον Γιάννη Ρίτσο», στον τόμο Μέλπω Αξιώτη, Ποιήματα. 2001, 133-165.
Β. Μελέτες και άρθρα
Αγγελάτος, Δημ. (2014), Όψεις και εφαρμογές της διαλογικότητας. Από τον Κ.Γ. Καρυωτάκη στο νεοελληνικό μυθιστόρημα, Αθήνα: Gutenberg.
Αναγνωστοπούλου, Δ. (1992), «Η επώδυνη διαδικασία της επιστροφής στην “Κάδμω” της Μέλπως Αξιώτη», Σύγχρονη Εκπαίδευση, τχ. 64 (Μάρτ.-Απρ. 1992), 61-65.
______ (1993), «Οι ωδίνες της γραφής στην Κάδμω της Μέλπως Αξιώτη», περ. Δίνη, τχ. 6 (1993), 291-295.
Αρσενίου, Ε. (2016), «Η αειφόρος γραφή: Μέλπω Αξιώτη, Η Κάδμω», (βιβλιοκρισία), εφ. Η Αυγή (21 Φεβρ. 2016), http://avgi-anagnoseis.blogspot.gr/2016/02/blog-post_38.html.
Δημητρούλια, Τ. (2014), «Επιλεγόμενα: Για το République-Bastille» και τη μετάφρασή του. Η γλώσσα ως τόπος εξορίας σε ένα “κρυφό” κείμενο, στο Μ. Αξιώτη, Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη [République-Bastille], 2014, 201-223.
Ηolquist, M. (2014), Ο Μπαχτίν και ο κόσμος του, μτφρ. Ιω. Σταματάκη, Αθήνα: Gutenberg.
Μπαχτίν, Μ. (1980), Προβλήματα λογοτεχνίας και αισθητικής, μτφρ. Γ. Σπανός, επιμ. Αλ. Ζήρας, Αθήνα: Πλέθρον.
______ (2000), Ζητήματα της Ποιητικής του Ντοστογιέφσκι, μτφρ. Αλ. Ιωαννίδου, επιμ. Βαγγ. Χατζηβασιλείου, επίμετρο Δημ. Τζιόβας, Αθήνα: Πόλις.
______ (2014), Δοκίμια ποιητικής, μτφρ. Γ. Πινακούλας, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Κακαβούλια, Μ. (1993), «Μέλπω Αξιώτη: υποθέσεις και προϋποθέσεις του έργου της», περ. Διαβάζω, τχ. 311: Αφιέρωμα στη Μέλπω Αξιώτη (2 Μαΐου ’93), 47-52.
______ (2008), «Σχόλια για τη διπλή ρήξη της Μέλπως Αξιώτη», περ. Κ, τχ. 16: Αφιέρωμα στη Μέλπω Αξιώτη (Iούνιος 2008), 57-66.
______ (2015), «Επίμετρο», στον τόμο Μέλπω Αξιώτη: H Kάδμω, 2015, 92-194.
Καρβέλης, Τ. (1992), «Μέλπω Αξιώτη: Παρουσίαση-Ανθολόγηση», στη σειρά Η μεσοπολεμική πεζογραφία. Από τον πρώτο ώς τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), τόμ. Β΄, Αθήνα: Σοκόλης, 262-301.
Καψωμένος, Ε.Γ. (2003), «Ο διαλογικός προσανατολισμός της αφηγηματικής γραφής στον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο. Μία κατά Bakhtine ανάλυση», Αφηγηματολογία. Θεωρία και μέθοδοι της αφηγηματικής πεζογραφίας, Αθήνα: Πατάκης, 319-336.
Μελισσαράτου, Γερ. (1993), «Παράθυρα με ή δίχως πλαίσιο: Η κατασκευή της αφήγησης και Το σπίτι μου», περ. Διαβάζω, τχ. 311 (2 Μαΐου ’93), 59-64.
Μικέ, Μ. (1996), Μέλπω Αξιώτη. Κριτικές περιπλανήσεις, Αθήνα: Kέδρος.
______ (2014), «Εισαγωγή: Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη. Παρουσίαση ενός ανέκδοτου μυθιστορήματος», στο Μ. Αξιώτη, 2014, 9-37.
Πουρκός, Μ.Α (2008), «Μιχαήλ Μπαχτίν και Διαλογικότητα: Μια εισαγωγή», Προοπτικές και Όρια της Διαλογικότητας στον Μιχαήλ Μπαχτίν: Eφαρμογές στην Ψυχολογία, την Εκπαίδευση, την Τέχνη και τον Πολιτισμό, τόμ. 1, Εισαγ. -Επιμ. Μ.Α. Πουρκός, Ρέθυμνο, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 57-104.
Said, E.W. (1997). Διανοούμενοι και Εξουσία, μτφρ. Γ. Παπαδημητρίου. Αθήνα: Scripta.
Saunier, G.(M.) (2005), Oι μεταμορφώσεις της Κάδμως. Έρευνα στο έργο της Μέλπως Αξιώτη, Αθήνα: Κέδρος.
Σωνιέ, Γκ. (1993), «Οι Δύσκολες νύχτες της Μέλπως Αξιώτη: μυθιστόρημα αγωγής και Ανθρώπινη Κωμωδία», περ. Διαβάζω, τχ. 311 (2 Μαΐου ’93), 53-58.
Τζιόβας, Δημ. (2000), «Η αισθητική της άλλης φωνής και η άρνηση της τελεολογίας», Επίμετρο στον τόμο Μ. Μπαχτίν, 2000, 465-499.
______ (22002), Το παλίμψηστο της Ελληνικής Αφήγησης. Από την αφηγηματολογία στη διαλογικότητα, Αθήνα: Οδυσσέας (α΄ έκδ. 1993).
______ (2014), Κουλτούρα και λογοτεχνία. Πολιτισμικές διαθλάσεις και χρονότοποι ιδεών, Αθήνα: Πόλις.
Τσιτσανούδη-Μαλλίδη, Νικ. (2013α), «Σύγχρονες γλωσσικές χρήσεις του αναφορικού επιρρήματος όπου από ενήλικες και νήπια: Tα “λάθη” του σήμερα “κανόνας” του αύριο;», Επιστημονική Επετηρίδα. Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τόμ. 6, 4-29.
______ (2013β), «Γλωσσικές αναπαραστάσεις της αμφισβήτησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο σύγχρονο νηπιαγωγείο και αξιοποίησή τους για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας», στον τόμο Γλώσσα και Σύγχρονη (Πρωτο)σχολική Εκπαίδευση, επιμ. Ν. Τσιτσανούδη-Μαλλίδη, Αθήνα: Gutenberg, 119-172.
Τα περισσότερο διαβασμένα άρθρα του ίδιου συγγραφέα(s)